پاسخ صریح به پرسشی که اساسا مینی ریفاینری ها و یا همان پالایشگاه های کوچک چیستند و چه کاربردی دارند این است که به مجموعه  و مجتمع های کوچکی اطلاق می شود که با ظرفیت بسیار پایین خوراک از 200 بشکه تا 20 هزار بشکه در روز کار می کنند و به نسبت نوع محصولی که تولید می کنند، سرمایه گذاری آن ها نیز بر اساس ظرفیت خوراک شان متغییر است. مینی ریفاینری ها به لحاظ مصرف خوراک نیز به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول با عنوان بالادستی، نفت خام و میعانات گازی را گرفته و موادی مانند بنزین، گازوئیل و مازوت تولید می کنند و دسته دوم با عنوان میان دستی، خروجی محصولات دسته اول را گرفته و از آن بیش از 150 محصول جدید از قبیل قیر، انواع روغن های صنعتی، حلال ها، هیدروکربن سبک و سنگین و... تولید می کنند.

لزوم احداث پالایشگاه های کوچک از سالیان سال در کشورهایی همچون روسیه، امریکا و چین مطرح شده است و با توجه به وجود میادین نفتی کوچک و پراکنده در دنیا این پالایشگاه های کوچک توانستند از آن منابع هیدروکربنی فرآورده هایی با ارزش افزوده بالا تولید کنند که ایجاد چنین مجموعه های کوچک سرمایه گذاری بسیار زیادی را هم در پی نداشته و ندارد درحالیکه احداث پالایشگاه های بزرگ هزینه بسیار زیادی دارد بویژه که این روزها اهمیت احداث پتروپالایشگاه ها برای ارزش افزوده بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. اما نیاز به سوخت هیدروکربوری از جمله بنزین، گازوئیل و بیشتر تولید انواع روغن های صنعتی، قیر، حلال ها و ... باعث شده است احداث پالایشگاه های کوچک هم مورد توجه قرار گیرد. مزیت نسبی این مینی ریفاینری ها به کارگیری هزینه و سرمایه های کوچکی است که در مدت زمان کمتر به تولید محصول می رسند و گاهی اوقات اهمیت صادرات محصول نیز توجه به احداث چنین مجموعه های را در دنیا بیش از گذشته دو چندان کرده است.

احداث مینی ریفاینری ها در ایران

ایجاد پالایشگاه‌های مقیاس کوچک از جمله برنامه‌هایی بود که در دولت گذشته از سوی وزارت نفت دنبال می‌شد، به نظر می‌رسد با تغییر دولت، این موضوع از برنامه کاری وزارت نفت خارج شده است. چون که جلیل سالاری معاون وزیر نفت در امور پالایش، ایجاد این پالایشگاه‌ها را غیراقتصادی توصیف کرده است. یکی از برنامه‌هایی که در دولت گذشته پیگیری می‌شد ایجاد پالایشگاه‌های مقیاس کوچک در نقاط مرزی بود که زنگنه، وزیر نفت سابق، هدف خود را از ایجاد این پالایشگاه‌ها انتقال نفت به نقاط مرزی و صادرات به کشورهای همسایه، به جای راه اندازی خط لوله اعلام کرده بود. در آخرین اقدام هم در اردیبهشت ماه 1400 در جلسه هیأت امنای صندوق توسعه ملی مجوز تسهیلات صندوق توسعه برای احداث پالایشگاه‌های مقیاس کوچک داده شده بود.  با روی کار امدن دولت سیزدهم و مخالفت وزارت نفت با توسعه مینی ریفاینری ها و توقف در اعطای مجوز تا حدودی مانعی بر رشد این واحدها محسوب شد و به گفته سالاری این مینی ریفاینری ها مانند گذشته رونقی ندارند. وی در گفتگویی رونق مینی ریفاینری ها را تنها به دهه 60 عنوان می کند و این روزها دلیل بی رونقی آن را اقتصادی نبودن آن ها می داند. سالاری، شرایط قابل قبول توسعه این پالایشگاه های کوچک را تنها در صورت فرایند تفکیک و تبدیل آن به مواد دیگر موجه و اقتصادی عنوان می کند و ضمن اشاره به انجام این پروسه در دیگر کشورها می گوید: در دنیا وقتی می خواهند نفت خام‌های فوق سنگین را به قیر تبدیل کنند از این پالایشگاه‌ها استفاده می‌کنند. ولی در مجموع ایجاد پالایشگاه هایی در مقیاس کوچک به منظور تولید محصول نهایی اقتصادی نیست و در دنیا هم خیلی مرسوم نیستند. با توجه به گفته معاون وزیر نفت در امور پالایش که این مجموعه ها را غیراقتصادی می داند باید گفت که عمر این واحدها در ایران قدمت چندین و چند ساله دارند و به لحاظ میزان خوراک مصرفی آن ها از 200 بشکه تا 20 هزار بشکه در روز می توان تا حدودی تعداد بیشمار این مینی ریفاینری ها را در ایران حدس زد. حال پرسش این است که آیا واحدهایی که احداث شده اند و هر یک هدفی از راه اندازی آن داشته اند، را باید به لحاظ غیر اقتصادی بودن رها کرد و نادیده گرفت یا می توان هر یک از آن ها را یک بنگاه اقتصادی بالقوه ای در نظر گرفت که در آینده قطب بزرگ اقتصادی شوند و تبدیل به یک پالایشگاه بزرگی شوند. بر اساس گفته های غیر رسمی، در ایران بیش از 300  مینی ریفاینری بر مبنای ظرفیت تولید وجود دارد و البته گفته می شوند بخش قابل توجهی از آن ها غیر فعال و یا بعضا تعطیل هستند.

ناصر تنگستانی مدیر مالی و اداری انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت در گفتگو با ماهنامه "دنیای انرژی" می گوید: در حال حاضر 70 مینی ریفاینری در کشور موجود است و تنها 15 واحد آن در کشور فعالند و میزان مصرف این تعداد پایین تر از 20 هزار بشکه خوراک در روز است. در کنار این پالایشگاه های کوچک 1